Buradaki öğreti çok açık ve nettir. Fakat bu kadar görmezden gelinmesi çok çarpıcıdır. Mükemmel, üstün, ender insanların, tek başına kazanılan zaferlerin efsanelerine o kadar kapılmışızdır ki, aykırı insanların kendiliğinden filizlenip yeşerdiğini zannederiz. Genç Bill Gates’in mucizevi girişimcilik yolculuğuna hayretler içinde bakakalırız. Buradan çıkarmamız gereken ders çok farklıdır. Tarih sadece 13 yaşındaki bir gence, daha 1968 yılındayken ilk zaman paylaşımlı bilgisayar terminalini sınırsız kullanma şansı tanımıştır. Eğer bir milyon gence aynı şans tanınmış olsaydı, günümüzde kaç Microsoft daha olurdu?
Başarı yetenek ve hazırlığın birleşimidir. Psikologların, Tanrı vergisi yeteneklerle donatılmış başarılı insanların hayatlarını mercek altına aldıklarında gördükleri, başarıda yeteneğin payının giderek düştüğü, çalışmanın payının ise giderek arttığıdır.
Bahsettiğimiz aykırı insanlar; başarılı kişiler, başka bir deyişle gelecekteki başarılarına etki edecek özel olanaklar sağlanan kişilerdir. Başarı rastgele bir olgu değildir. Tahmin edilebilir, kurgulanabilir güçlü durum ve fırsatların sonucunda oluşan durumdur. Ancak zengin iş adamları yeni ihaleleri ve vergi aflarını almaya hak kazanırlar. En iyi mentorluğu alan lise öğrencileri en iyi üniversitelerde okumaya hak kazanır, en başarılı hocaların elinde yoğrulurlar, mezun olunca en iyi işlerde çalışırlar. Başarı sosyologların deyimiyle “birikimli avantaj”dan başka bir şey değildir.
Ormandaki en uzun meşe sadece en sert palamuttan yetiştiği için en uzun meşe olmamıştır. diğer ağaçlar onun aldığı güneş ışığını kesmediği, çevresindeki toprak derin ve zengin olduğu, fidanken hiçbir tavşan onun kabuğunu kemirmediği ve hiçbir oduncu onu vakti gelmeden kesmediği için de en uzun meşe o olmuştur.
Asyalıların matematikte gösterdiği üstünlüğün nedenleri ansızın daha da belirgin hale geldi. Asya’daki okullarda uzun yaz tatilleri yok. Neden olsun ki? Başarıya giden yolun yılda 360 gün güneş doğmadan önce kalkmak olduğuna inanan kültürler kesinlikle çocuklarına yazın üç ay aralıksız tatil yaptırmayacaktır. ABD’de öğretim yılı ortalama 180 gündür. Güney Kore’de 220 gün. Japonya’da ise 243 gün.
Kültürel miraslar etkili güçler niteliğinde. Derin köklere sahip ve uzun ömürlü. Kuşaktan kuşağa direniyor, onları yaratmış olan ekonomik, sosyal ve demografik koşullar ortadan kalktığında bile neredeyse hiç bozulmuyor ve tavır ve davranışları yönlendirmekte önemli bir rol oynuyorlar.
Daha güzel bir dünya yaratmak için, bugün başarıyı belirleyen şanslı farklılık ve keyfi avantajların yerini, fırsat eşitliğinin egemen olduğu bir toplum almalı.
