Osmanlı'da ve İran'da Mezhep ve Devlet

• Doğan Kitapçılık

Anadolu'da Osmanlı devleti, İran'da Safevi devleti Türkmen geleneklerinin ağır bastığı 'halk İslamı'na dayalı olarak kuruldu: Medrese ve şeriata değil, sufi dervişlere, evliyalara, keramet sahibi 'baba'lara dayalı, coşkulu bir İslam... Neden? Fakat her iki ülkede de devlet kurumlaştıkça 'halk İslamı'ndan 'ulema İslamı'na geçildi. Osmanlı'da Sünni şeriat ve Sünni devlet hukuku, İran'da Şii şeriat ve Şii ulema hukuku egemen oldu... Neden? 'Heterodoks' Türkmenler iki tarafta da kurdukları devletten dışlandılar. Ve Sünni Osmanlı şeriatından laik cumhuriyet, Şii İran şeriatından teokratik cumhuriyet çıktı... Neden? Taha Akyol, bu soruların cevabını sosyolojik açıdan araştırıyor.